۰۲/۰۱/۰۹

اصلاح برداشت‌های ناروا از دین، در رسالت و کلمات امیرالمؤمنین(ع)-ج۵

علت بسیاری از انحراف‌ها قرار دادنِ اخلاق در برابر دین است

شناسنامه:

• زمان: ۱۴۰۲/۰۱/۰۷ - سحرهای رمضان
• مکان: شبکۀ ۳ سیما - برنامۀ ماه من
• مناسبت: ماه مبارک رمضان
• متن کامل: اینجا
• پروندۀ ویژه این مبحث: اینجا

علیرضا پناهیان در جلسۀ پنجم برنامۀ ماه من:

• در طول تاریخ، به‌ویژه در صدر اسلام، بسیاری از اوقات که می‌خواستند جلوی انبیاء و خصوصاً جلوی پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) بایستند، با اخلاق، جلوی دین و ولایت و اسلام ناب ایستادند.

• اخلاق به‌معنای ملکات و صفات خوب، این ظرفیت را دارد که در مقابل دین بایستد. مثلاً مهربانی یا دل‌رحمی که چیز بدی نیست. اما بسیاری از اوقات، از همین مهربانی علیه امیرالمؤمنین(ع) استفاده شده و علیه امام‌زمان(ع) هم استفاده خواهد شد.

• بعد از ظهور، وقتی امام‌زمان(ه) با ظالمان می‌جنگد، برخی خواهند گفت که او پسر پیغمبر نیست چون رحم ندارد! (لَوْ کَانَ هَذَا مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ لَرَحِمَنَا؛ الغارات، ج1، ص3) این قرار دادن اخلاق در مقابل دین است.

• چرا ابوموسی اشعری، کارش در مقابل امیرالمؤمنین(ع) ‌گرفت؟ یکی از ویژگی‌هایی که او از خودش نشان می‌داد، دل‌رحمی و مهربانی بود. او از قبیله‌ای بود که رسول‌خدا(ص) دربارۀ این قبیله فرموده بود که اینها قبیلۀ مهربانی هستند.

• دین دنبال این نیست که ما را صرفاً اخلاقی بار بیاورد، اگر می‌خواست ما را صرفاً اخلاقی بار بیاورد، بسیاری از اوقات، حیوانات هم این صفات اخلاقی را دارند، مثلاً وفاداری در سگ هست.

• اگر بگوییم «هدف دین این است که تو به اخلاق به معنای برخورداری از ملکات نفسانی برسی» آن کسی که این را دارد، خودش را مستغنی از دین می‌داند و می‌تواند مغرور هم بشود!

• دین در واقع اخلاق را ابزاری قرار می‌دهد برای امری بالاتر! آن امر بالاتر پویایی انسان، قدرتمندی و سعۀ وجودی پیدا کردن او برای ملاقات با خداست و این طیِ مبارزه شکل می‌گیرد؛ مبارزه با وضعیتی که در آن قرار گرفته است.

• اینکه یک انسان، سعۀ وجودی پیدا می‌کند یعنی چه؟ اولاً در قرآن کریم، فرمود: «لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» (نجم، 39) یعنی سعی تو است که تو را به خدا می‌رساند. ما برای سعی آفریده شده‌ایم نه برای برخورداری از چند صفت خوب!

• چرا اخلاق، این ظرفیت را دارد که در مقابل دین بایستد؟ چون شما می‌توانید در پناه برخی از صفات اخلاقی، از سعی باز بمانید، و از سعی برای رشد و تعالی وجودیِ خودتان فاصله بگیرید و فرار بکنید و بهانه بیاورید

• امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمودند: بیایید برویم جهاد کنیم و بجنگیم... اما بعضی از افراد سرشناس می‌گفتند: «آیا شمشیر به روی مؤمنان بکشیم؟!» اینها به ظاهر چقدر انسان‌های مهربان و خوبی هستند! با این توصیف، آیا امیرالمؤمنین(ع) مهربان نبود؟

• راه حلی که قرآن دارد تا ما دچار آسیب‌های اخلاق نشویم، کلمۀ تقوا است. تقوا یعنی اینکه چه موقعی از چه خوبی‌ای به عنوان وظیفۀ خودت استفاده کنی. تقوا یعنی فریب خوبی‌های ظاهری را نخور!

• امام سجاد می‌فرماید: اگر کسی خطا و گناه نمی‌کند، فریبش را نخور، شاید به خاطر ضعف نفس اوست، یعنی عرضه‌اش را ندارد! (إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ قَدْ حَسُنَ سَمْتُهُ وَ هَدْیُهُ وَ تَمَاوَتَ فِی مَنْطِقِهِ وَ تَخَاضَعَ فِی حَرَکَاتِهِ فَرُوَیْداً لَا یَغُرَّنَّکُمْ ؛ احتجاج، ج2، ص320)

• در اسلام و در روایات ما وقتی از اخلاق سخن گفته می‌شود معنای این اخلاق، عموماً غیر از اخلاق به معنای ملکات است. در آنجا منظور «حسن معاشرت» است که یکی از زیرمجموعه‌های آداب اسلامی به‌حساب می‌آید.

• شما اگر غرق در اخلاق بشوی، یا از دین تلقّیِ اخلاقی داشته باشی، ممکن است تقوا را کنار بگذاری و اخلاق را بگیری. تقوا از شما در موقعیت‌های مختلف، رفتار درست و خوب را انتظار دارد.

• یکی از تلقی‌های ناروا از دین، این است که ما دین را به‌طور افراطی، اخلاقی برداشت کنیم. و علت دین‌گریزی بعضی‌ها هم این است که ما دین را اخلاقی تفسیر می‌کنیم.

• اخیراً برخی از دختران یک دبیرستان گفته بودند ما از دین بدمان می‌آید و یکی از مهم‌ترین دلایلش این است که «دین موجب می‌شود دربارۀ ما قضاوت بشود» اخلاق به شما اجازه می‌دهد دربارۀ دیگران قضاوت کنید، اما تقوا این اجازه را نمی‌دهد.

<<جلسه قبل

جلسه بعد>>