۹۷/۰۵/۱۸

تقوا طرحی برای ادارۀ جامعه/ ج3

چرا «کارت‌ساعت‌زنی» خلاف روش تقواست؟/ تقوا برترین روشِ انگیزه‌مندشدن برای رفتار است

شناسنامه:

• مکان: هیئت نور
• زمان: 1396/07/01
• مناسبت: محرم
• صوت: اینجا
• کلیپ تصویری: اینجا
• کلیپ صوتی: پیشنهاد دهید
• اینفوگرافیک: پیشنهاد دهید

در ادامه بخش‌هایی از سومین شب سخنرانی حجت الاسلام علیرضا پناهیان در هیئت نور با موضوع «تقوا، طرحی برای ادارۀ جامعه» را به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بیان معنوی می‌خوانید:

• تقوا روشی است برای «انگیزه‌مندشدنِ انسان برای عمل». کلمۀ «انگیزش» یا «انگیزه‌مندشدن» کاربرد بسیاری در علم اقتصاد، سیاست و مدیریت دارد. یکی از پرسش‌های بنیادی در علم مدیریت، دربارۀ روش ایجاد انگیزه در افرادِ سازمان است. مدیران به‌دنبال این هستند که آیین‌نامه‌ها و قانون‌هایی وضع کنند تا انگیزۀ‌ کارمندان را تقویت و محکم کنند. لذا انگیزه‌مندشدن انسان، بیشتر یک مسئلۀ اجتماعی است تا فردی، و تقوا برترین ‌روش برای انگیزه‌مندشدن انسان است.

• تقوا فقط یک موعظۀ اخلاقی و معنوی نیست، بلکه یک روش است که شیوۀ زندگی و حتی قوانین ما را دستخوش تغییرات اساسی می‌کند.

• برخی از مقررات موجود، با روش تقوا مغایرت دارد، مثلاً دستگاه کارت‌ساعت‌زنی را دمِ در کارخانه یا اداره می‌گذارند و به‌ازای یک دقیقه تأخیر، حقوق فرد را کم می‌کنند، یا به‌ازای یک دقیقه اضافه‌کار، حقوقش را اضافه می‌کنند. با انسان‌ها هم مثل «سگ پائولف» (روشی مشهور برای شرطی‌کردن سگ از طریق دادنِ پاداش) برخورد می‌کنند؛ این خلاف تقواست. آن‌وقت می‌خواهند در این اداره، آدم رشد کند! در چنین فضای نظارتی و تشویق و تنبیه فوری، امکان خدمت حداکثری و به‌حداقل‌رسیدن فساد، از بین می‌رود، زیرا نگاه قانون‌گذار به افراد مجموعۀ خودش، نگاه مجرمانه است؛ یعنی اصل بر این است که به هیچ‌کسی نمی‌توان اعتماد کرد و همه غیرقابل‌اعتماد هستند!

• به امیرالمؤمنین(ع) می‌گفتند: «شما مدیریت بلد نیستی! چرا مثل معاویه آدم‌ها را خریدوفروش نمی‌کنی؟!» مگر شیوۀ امیرالمؤمنین در اداره جامعۀ خودش چگونه بود؟ حضرت می‌فرمود: «من به روش تقوا مدیریت می‌کنم؛ اگر تقوا نبود، من زیرک‌ترین فرد در میان عرب بودم؛ لَوْ لَا التُّقَى لَکُنْتُ أَدْهَى الْعَرَب» (کافی/8/24)

• در روش تقوا، تشویق و تنبیه فوری نداریم؛ به آدم‌ها «مهلت» داده می‌شود تا خودشان باشند. در روش تقوا، هیچ‌کسی را تحت تأثیر پُست و پول، مدیریت نمی‌کنند. کافی بود امیرالمؤمنین(ع) از روش تقوا دست برمی‌داشت و با دادن پول یا مقام، آدم‌ها را می‌خرید، آن‌وقت چه‌بسا معاویه هم با حضرت همراهی می‌کرد! ولی این روش، خلاف تقواست.

• در غرب و برخی از کشورهای شرقی، به‌تازگی متوجه شده‌اند که در شیوۀ مدیریت، نباید با آدم‌ها و کارکنان، برخورد غیرانسانی کرد. در برخی شرکت‌های ژاپنی اعلام کرده‌اند: «هرکسی خسته‌ است و می‌خواهد فردا نیاید، لازم نیست اجازۀ مرخصی بگیرد، اگر خودش تشخیص داده که نیاید، خُب نیاید؛ فقط خبر بدهد، ولی اجازه‌گرفتن نیاز نیست.» آنها با روش تجربی به این نتیجه رسیده‌اند، کارگری که این‌طوری به مرخصی می‌رود، چون خودش می‌خواهد به خودش اجازه بدهد، انرژی پیدا می‌کند که فردا دو برابر کار کند و غیبت روز گذشته‌اش را جبران کند. این استقلال‌بخشی و شخصیت‌دادن، به او احساس خوبی می‌دهد و از کارش بیشتر لذت می‌برد. این یعنی باکرامت برخوردکردن با انسان‌ها و حفظ شخصیت آنها.

• خداوند به ما کرامت داده است: «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ» (اسراء/70) ما می‌توانیم این کرامتی که به ما داده شده را به‌وسیلۀ تقوا، ادامه بدهیم، چون می‌فرماید: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ؛ هرکه باتقواتر است، باکرامت‌تر است» (حجرات/13) ولی ما با آئین‌نامه و مقرراتمان، این کرامت را از بین می‌بریم و افراد را بی‌شخصیت بار می‌آوریم.

• شاید بعضی از کارمندان و کارگران در صورت حذف روش کارت‌ساعت‌زنی، سوء استفاده کنند؛ البته تعداد آنها کم است. به کسانی که تخلف کردند و تقوا را رعایت نکردند، مهلت داده می‌شود تا خودشان را اصلاح کنند و به روش تقوا مقید شوند، اگر اصلاح نشدند، مدیر مجموعه، آنها را قاطعانه اخراج می‌کند. همچنین به‌جای «مدیریت از بالا» تذکر همکاران به فردِ بی‌انضباط، جایگزین کارت‌ساعت‌زنی و نظارتِ شدید بشود. همۀ افراد در اداره و کارخانه، باید احساس مسئولیت کنند که اگر یک نفر از سرِ تنبلی و بی‌انضباطی تأخیر کرد یا بی‌جهت غیبت کرد، به او تذکر بدهند تا متوجه اشتباهش بشود و خودش را اصلاح کند.