۹۲/۰۲/۰۸

در گفتگو با پگاه حوزه بررسی شد:

جایگاه منبر در رسانه

• در گفتگو با: نشریه پگاه حوزه
• در تاریخ:
• انعکاس در:
• پی دی اف: A5 | A4
• اینفوگرافیک: پیشنهاد دهید

  سخنرانی‌هایی را که از سیما پخش می‌شود، می‌توان از چند جهت مورد بررسی قرار داد:

1.      از جهت قالب رسانه‌ای و هنری

2.      از جهت محتوا و مضمون

3.      از جهت آثار فرهنگی و معنوی آن در جامعه

قالب رسانه‌ای و هنری

در مورد اول گفته می‌شود «تلویزیون رسانه ای است که محل تصویر است، همچنان‌که رادیو محل صدا است و سخنرانی بیشتر با رادیو متناسب است تا تلویزیون». در حالی که به نظر بنده سخنرانی‌های مذهبی رایج، که آنها را با نام «منبر» می‌شناسیم، بیش از آنکه متناسب با یک رسانه صوتی باشند، با شرایط یک رسانۀ تصویری هماهنگ هستند؛ چرا که سخنرانی، در بین هنر‌های رایج بیشتر به تئاتر و نمایش شبیه است تا هر هنر دیگر. کما اینکه در آموزش‌های تئاتر یکی از عناوین درسی، فن سخنوری و اموری مربوط به این مهارت است.

مخاطبان منبر فقط صدا را نمی‌شنوند، بلکه سخنران را که با تمام وجود به بیان حقائق می‌پردازد، مشاهده می‌کنند و تمام عکس‌العمل‌ها و رفلکس‌های او را در حین سخنرانی می‌بینند و پیام‌های متناسب با هر کدام را درمی‌یابند. اگر چه رفتار سخنران در هنگام سخن، بسیار محدود است و بیشتر در چهره و حرکات دست قابل مشاهده می‌باشد، ولی همین مقدار اندک نیز بسیار تأثیرگذار است. مخاطبان، اعتقاد عمیق، ارادۀ مصمم، محبت زلال و دلسوزی صادقانۀ سخنران را می‌توانند در چشم‌های او مشاهده کنند. و این تأثیر عمیقی بر همراه‌سازی مخاطب خواهد داشت.

البته اگر تصاویر سخنرانی همراه با نشان دادن عکس العمل‌های متناسب و مثبت مخاطبان باشد، که می‌توان ظرائف هنری فراوانی را در مورد آن مراعات نمود، آنگاه سخنرانی تأثیری بیش از انتقال یک سلسله اطلاعات و اخبار، خواهد داشت. سخنرانی می‌تواند به عنوان یک برنامۀ جذاب و سرگرم کنندۀ موفق برای رسانه تلقّی گردد. به شرطی که در مقام فیلم‌برداری، تدوین و همچنین اعمال مدیریت در انتخاب نوع سخنرانی‌هایِ قابل ضبط و زمان پخش مناسب آنها، تدابیر لازم اندیشیده شود. مثلاً یک سخنرانی باید حداقل با دو دوربین ضبط شود و فرصت مناسبی برای تدوین آن گذاشته شود. که متأسفانه هم اکنون به این امور اعتنای چندانی نمی‌شود.

طبیعی است سخنران نیز باید با در نظر گرفتن مهارت‌های سخنوری، متناسب با چنین فضا و ابزار ارتباطی سخنرانی کند. به عنوان مثال، فریاد زدن در یک محفل سخنرانی که جمع زیادی در آن حضور دارند، ممکن است قابل تحمل و حتی قابل قبول باشد، ولی در منبری که از سیما پخش می‌شود، باید بسیار محدودتر باشد.

مدیریت رسانه‌ایِ یک سخنرانی نیز، در انعکاس خوب آن تأثیر فراوانی دارد. گاهی زمان مناسب برای پخش یک سخنرانی در ساعات اولیه شب یا ساعات پایانی شب است و گاهی بعضی از سخنرانی‌ها را در ابتدای صبح باید پخش نمود. یادم هست سال‌ها پیش وقتی برخی از دوستان برای برنامۀ سحرهای رمضان سیما، که تازه راه افتاده بود، از بنده دعوت کردند که ضبط برنامه‌ای داشته باشیم، به آن دوستان عرض کردم: «سحر وقت آرامی است و فرصتی است که از سخنرانانی که آرام‌تر سخن می‌گویند و حتی ممکن است برای دیگر اوقات رسانه جذاب نباشند استفاده شود. از علمایی که سنی از ایشان گذشته است و سِمت موعظه‌گرانه و پدرانه دارند و بسیار ساده و صمیمی هم سخن می‌گویند و هیچ تلاشی برای جلب توجه مخاطب ندارند هم، می‌توان استفاده کرد». اتفاقاً همین کار را انجام دادند و بسیار هم موفق بود.

گاهی دربارۀ این واقعیت مهم که «رسانه اقتضائاتی دارد و باید آن اقتضائات را در نظر گرفت»، طوری مبالغه می‌شود که گویی اقتضائات رسانه بناست شدیداً دائره را برای بسیاری از برنامه‌ها و خلاقیت‌ها تنگ کند. من می‌خواهم عرض کنم اتفاقاً اگر ما اقتضائات رسانه را بشناسیم، بسیار بیشتر از این که می‌بینید، در جهت تبلیغات دینی از آن استفاده خواهیم کرد. شاید به سهولت بتوان انواع سخنرانی‌های مذهبی، برای پخش در ساعات مختلف، در موضوعات متفاوت، و متناسب با فضاهای گوناگون، طراحی و پیش‌بینی کرد و زمینه را برای بهره‌گیری بیشتر از سخنرانی‌های دینی، در رسانه فراهم آورد.

نکتۀ مهم این است که اگر سیما سرمایه‌گذاری لازم را برای انعکاس مناسب و هنرمندانۀ سخنرانی به عمل بیاورد، آنگاه خواهیم دید که سخنرانی یکی از برنامه‌های جذاب و پربینندة سیما خواهد شد[1] و مانند اتفاقی که در تله‌تئاتر می افتد، می‌تواند ارزش‌های رسانه‌ای یک سخنرانی را به نمایش بگذارد.[2] به حدی که گاهی اوقات دیدن و شنیدن یک سخنرانی از تلویزیون، می‌تواند اثر بیشتری در مقایسه با خود سخنرانی داشته باشد.

محتوا و مضمون

در مورد محتوا نیز معلوم است که مطالب قابل ارائه در یک شبکه گسترده از مخاطبان باید با رعایت جمیع جهات باشد و باید تنوّع مخاطبان در نظر گرفته شود. اما باید دانست بعضی از حرف‌ها هستند که تنها هنگامی که سخن رسانه‌ای باشد ارزش بیان شدن دارند. همچنین بسیاری از معارف دینی، اگر به شیوۀ درستی بیان شوند و در ترکیب و ترتیب عالمانه و هنرمندانة خوبی عرضه شوند، برای عموم مخاطبان، از هر قشر و طبقه‌ای سودمند خواهند بود.

البته بخش عمده‌ای از مطالبی که ابتدائاً برای عموم مناسب به نظر نمی‌رسند، اگر مدبّرانه و به شیوۀ هنرمندانه عرضه شوند، می‌توانند برای عموم مردم بسیار مفید و سودمند باشند. بد نیست عموم طبقات جامعه در جریان مطالب مورد نیاز یکدیگر قرار بگیرند. این خاصیت مهم رسانه است که می‌تواند فضاهای تخصصی را به فضای عمومی نزدیک کند. چنان‌که حضرت امام‌(ره) در تفسیر سوره حمد که از تلویزیون پخش می‌شد، برخی از تعبیرات و مطالب غامض عرفانی را مطرح می‌فرمودند که مورد اعتراض برخی از علما قرار می‌گرفت و ایشان می‌فرمودند: «بگذارید این حرف‌ها به گوش مردم بخورد»[3].

هر چند در نهایت مطالب بسیاری باقی می‌ماند که در شرایط کنونی جامعه ما، به هیچ وجه رسانه‌ای نیستند و البته بخشی از آنها در هیچ مجلس و منبری هم نباید بیان شوند. به هر حال محدودیت‌ها و آسیب‌هایی که در محتوای سخنرانی‌های قابل عرضه در سیما وجود دارد، نباید موجب بی‌مهری نسبت به این موقعیت مناسب برای تبلیغ دین گردد.

آثار فرهنگی و معنوی در جامعه

در مورد ابعاد فرهنگی و آثاری که در افکار عمومی، مانند هر برنامة دیگر رسانه، به جای می‌گذارد، باید به مسائل عدیده‌ای اشاره کرد که زمینه‌ساز برنامه‌ریزی مناسب و هوشمندانه برای بهره‌برداری از منبر به عنوان یک برنامة تلویزیونی خواهد شد. وقتی در رسانه، استقبال مردم بویژه جوانان از یک سخنرانی نمایش داده می‌شود، این موجب ایجاد فضای مناسبی در جامعه خواهد بود و می‌تواند در فرهنگ‌سازی برای استماع سخنرانی دینی و اقبال به معنویت بسیار مؤثر باشد.

پخش اینگونه سخنرانی‌ها در تثبیت موقعیت گروه‌های مرجع نیز مؤثر است و می‌توان با دقت در انتخاب سخنرانان و به کار گرفتن هر یک از بزرگواران در موضوعاتی خاص، به بهره‌وری بیشتری در این زمینه دست یافت. اساساً وقتی در جامعۀ امروزی رسم است که تمام واقعیت‌ها، حتی کوچکترین حوادث، از طریق رسانه به اطلاع عموم مردم رسانده می‌شود و دریافت پیام و خبر از رسانه، به عنوان یک راه جدیِ درک و معرفت افراد جامعه قرار گرفته است، نمی‌توان از این واقعۀ با عظمتِ فرهنگی ـ دینی که در جامعه جریان دارد، در رسانه حرفی به میان نیاورد. و رسانه نمی تواند از کنار بزرگ‌ترین واقعۀ انسان‌ساز جامعه بی‌تفاوت عبور کند.

در نهایت، وقتی شما به بهره‌برداری گستردۀ مخاطبان از سخنرانی‌های پخش شده از سیما و تأثیرات گستردۀ آن در میان مردم می‌نگرید، اعتقادتان به تناسب سخنرانی و رسانه افزایش پیدا خواهد کرد. هر چند هر حرکتی می‌تواند آسیب‌هایی داشته باشد که با رعایت جوانب امر می‌توان از آسیب‌های احتمالی آن کاست.

3. حضرت امام خمینی(ره)، در پنجمین جلسه از تفسیر سورۀ حمد، می‌فرمایند: این مقدمه بود براى همه مسائلى که بعدها هم اگر پیش بیاید و عمرى باشد که اگر ما هم یک وقتى یک احتمال دادیم ، نگویید که این تعبیرات را شما آوردید دوباره در میدان ، مثلا دوباره [تعبیرات] عرفا [را آوردید] خیر، باید، بیاید! مرحوم آقاى شاه آبادى - رحمه الله - براى عده اى از کاسبها [که] مى آمدند آنجا، مسائل را همان طورى که براى همه مى گفت، براى آنها هم مى گفت. من به ایشان عرض کردم: «آخر اینها [که سنخیتى ندارند!]»، گفت: «بگذار این کفریات به گوششان بخورد!» خوب ، ما یک چنین اشخاصى داشتیم؛ حالا به سلیقۀ من درست درنمى‌آید که نمى شود گفت که اینها اشتباهات است. (تفسیر سوره حمد، امام خمینی(س)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ 86، ص190)